Mắcca
được mệnh danh là cây “triệu đô” có tiềm năng kinh tế rất cao, chỉ trồng 1 lần
là có thể cho thu hoạch lâu dài lên đến trên 30 năm. Hạt mắc ca có màu trắng
ngả vàng chứa nhiều chất dinh dưỡng, hương vị thơm ngon, nên được rất nhiều người ưa chuộng. Có giá trị
kinh tế lớn, nhưng không phải bất cứ quốc gia nào cũng có điều kiện thích hợp để
trồng, và Việt Nam chính là một trong số ít quốc gia có điều kiện khí hậu và
thổ nhưỡng phù hợp để trồng Mắc ca.
Hiện nay, trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa, bà con ở một số vùng
như Hà Trung, Thạch Thành, Như Xuân đã áp dụng trồng loại cây này diện tích
trên 30ha. Điển hình như vợ chồng anh Đỗ Trọng Học ở Như Xuân (Thanh Hóa) được xem là người
đầu tiên đưa cây mắc ca về vùng đồi Như Xuân, sau hơn 10 năm nỗ lực, cần
cù, chịu khó, đến nay, gia đình anh Học đã sở hữu hơn 900 cây mắc ca trên diện
tích 3 ha, trong đó có hơn 200 cây đã cho thu hoạch và cung cấp ra thị trường.
Để cây mắc
ca có thể sinh trưởng 1 cách tốt nhất và đạt năng suất cao khi thu hoạch, sau
đây xin được giới thiệu tới bà con Kỹ thuật trồng loại cây này như sau:
Giai đoạn 1: Chuẩn bị
Việc đầu tiên trước khi trồng là phải làm quy
hoạch tổng thể. Xác định vị trí cụ thể trên bản đồ: khu nhà ở, sân
kho, hệ thống đường nội bộ, hệ thống hồ chứa nước, hệ thống tưới tiêu,
hệ thống điện, hàng rào bảo vệ…
1.Chọn cây giống
Hiện nay ở nước ta có khoảng 23 giống cây mắcca
được chọn lọc và trồng cho năng suất cao, gồm: 246, 344, 508, 660, 741, 781,
814, 816, 842, 849, 800, H2, OC, Daddow, A4, A16, A38, A203, A268 và QN1. Đây
là những dòng cây đã được trồng khảo nghiệm ở Việt Nam và cho kết quả tốt.
Để có năng suất cao, ổn định, nên trồng cây ghép
các dòng nêu trên. Cây giống đem trồng phải là cây ghép, không trồng giống thực
sinh. Vì Mắc ca là cây thụ phấn chéo, nên trồng từ hạt dễ bị phân ly. Cây giống
phải có chiều cao từ 60cm đến 1m. Cây ghép có chồi ghép đã liền vết sẹo, chồi
ghép mọc cao 25-30cm.
2.
Thời vụ trồng: Trồng cây vào
đầu tháng 2-3 hàng năm.
3.Mật độ:
Tùy theo giống cây, vị trí vườn cây mà chọn mật độ trồng phù hợp.
Mật độ trồng thuần từ 200 – 300 cây/ha (278
cây/ha khoảng cách trồng là 9m x 4m; 222 cây/ha khoảng cách trồng là 9m x 5m;
200 cây/ha khoảng cách trồng là 10m x 5m)
- Đào hố, bón lót
– Sau khi quy hoạch vùng trồng, làm cỏ, làm đất, nếu đất dốc phải tạo bậc
thang theo đường đồng mức.
– Đào hố: Kích thước hố trồng
là: 1 x 1 x 1m hoặc 0,8 x 0,8 x 0,8m. Lớp đất đáy để một bên, lớp đất mặt để
một bên rồi phơi ải khoảng 15-20 ngày mới lấp hố.
– Bón lót: Phân chuồng hoai mục
khoảng 15 kg/hố, 0,25 –0,5kg vôi bột trộn đều với phần đất mặt sau đó lấp xuống
hố trước. Phần đất đáy còn lại lấp phía trên cho đầy hố. Đào đất, lấp hố hòan
thành trước khi trồng khoảng 15- 20 ngày.
Giai đoạn 2: Kỹ
thuật trồng
– Để trồng cây Mắc ca đạt năng suất quả cao cần phải trồng phối hợp các
dòng khác nhau. Có thể bố trí trồng 03 dòng khác nhau liên tiếp rồi tiếp tục
trồng lập lại như vậy.
– Khi mua cây giống về nên để cây nơi râm mát, tưới nước giữ ẩm, khi bộ
rễ đã ổn định thì đem cây đi trồng.
– Trồng cây: Vận chuyển cây nhẹ
nhàng tránh làm vỡ bầu đất, đào một lỗ lớn hơn bầu đất giữa hố, xé bỏ vỏ nilon,
đặt cây ngay ngắn lấp đất lèn chặt. Lấp đất kín mặt bầu theo hình mâm xôi để
tránh bị úng nước. Trước và sau khi trồng cây bỏ thuốc Basudin vào trong hố và
rải trên mặt đất quanh gốc cây để phòng trừ mối hại. Cắm cọc cố định thân cây
Mắc ca vào để tránh bị gió làm lay gốc.
Vì cây Mắcca chịu gió bão kém, nên sau khi trồng,
dùng 3 cây cọc cứng chắc, dài từ 60 – 80cm cắm thành hình tam giác xung quanh
cây, cách gốc 40 – 50cm, dùng dây buộc chụm đầu phía trên của 3 cọc với thân
cây (vị trí đầu buộc nằm ở ⅔ thân cây, tạo thành một góc 60 độ) để giữ cho cây
con không bị gió làm nghiêng.
Giai
đoạn 3: Kỹ thuật chăm sóc
1. Chăm
sóc: Sau khi trồng nên tụ gốc bằng rơm rạ, cỏ khô dày từ 4 – 5cm, bán
kính 1m quanh hốc để tránh bốc hơi nước, duy trì độ ẩm, giúp bộ rễ phát triển
tốt, đồng thời hạn chế cỏ dại mọc hút dinh dưỡng.
Nếu thời tiết khô hạn thì phải tưới nước giữ ẩm
ít nhất 20 ngày để rễ ăn sâu ra đất, chồi non phát triển. Nếu phát hiện cây bị
chết thì phải trồng dặm, thực hiện cách trồng cây giống mắc ca như bình thường.
2. Phương pháp bón
phân sau khi trồng: Cần căn cứ vào tình hình thổ nhưỡng qua
phân tích đất hoặc qua màu sắc của lá có dấu hiệu khác thường để quyết định bón
phân gì ? bao nhiêu? Và vào lúc nào?
Nguyên tắc chung là bón phân NPK
nhiều đợt trong năm và số lượng vừa đủ, không nên bón quá nhiều cùng một lúc. Trong
2 năm đầu chỉ cần bón 100 gram NPK/cây/năm vào đầu mùa mưa và gần cuối
mùa mưa. Lưu ý không bón NPK sau khi trồng 2 tháng .
Khi cây 3 tuổi nên bón 350 – 400 gram NPK/cây/ năm. Bón phân vào
rãnh quanh gốc (rãnh sâu khỏang 5-10cm cách gốc 30-40cm). Mỗi lần bón
120gram/gốc NPK, sau khi bón phân lấp đất lại.
Khi cây đã trưởng thành và cho thu hoạch, nên bón phân chuồng ủ
hoai và phân lân hàng năm vào tháng 11 để phục hồi sức cho cây sau vụ
thu hoạch, đồng thời tạo tán tỉa cành .
Lưu ý: Nên bón qua hệ thống tưới nhỏ
giọt bằng các chế phẩm sinh học dạng dung dịch sẽ cung cấp đa dạng
vi sinh vật phân hủy mùn đất tạo ra đạm, lân, ka li tự nhiên thân thiện
môi trường. Bón thêm thành phần ka li sẽ làm tăng kích cỡ quả mắcca.
3.Tưới nước cho cây: Trong thời gian 3 năm đầu, sau khi
trồng, có thể tưới bất kỳ lúc nào nếu thấy khô hạn để cây phát triển.
Nhưng đến năm thứ 4 trở đi, cây có khả năng cho quả, nên ép khô
xiết nước cây nhằm ức chế ra hoa. Sau đó tập chung tưới đồng loạt
vào giữa tháng 1 dương lịch, đến khoảng giữa tháng 2 đầu tháng 3
cây bắt đầu ra hoa đồng loạt, sẽ tăng khả năng thụ phấn chéo cho cây.
Đến tháng giữa tháng 3 dương lịch, nên bón phân lân và tưới nước cho cây
thêm một lần nữa nhằm tránh quả bị rụng do khô hạn.
Nên dùng hệ thống tưới nhỏ giọt là tốt nhất, có thể bón phân qua hệ
thống tưới để cung cấp dinh dưỡng nuôi trái được liên tục và giảm được ngày
công lao động.
4. Phương pháp tạo tán, tỉa
cành: Trong 3 năm đầu nên tạo tán giữ cho cây có 1 thân thẳng đứng,
cắt bỏ các cành cao dưới 1,4m, mỗi tán cành cách nhau khoảng 60-70cm. Độ
dài các nhánh khoảng 60cm thì cắt ngọn một lần. Chỉ nên giữ lại 2-3 chồi từ một
nhánh. Nếu thực hiện đúng phương pháp tạo tán sẽ cho năng suất cao và thông
thoáng .
Giai đoạn 4: Phòng trừ sâu
bệnh hại
Chủ yếu có
một số bệnh thường gặp sau:
4.1 Bệnh thối hoa
- Triệu chứng: Đầu tiên xuất
hiện một số đốm màu vàng tối trên đài hoa, sau đó cả hoa bị khô héo rồi rụng.
Trong điều kiện mưa ẩm những hoa bị nhiễm bệnh biến sang màu nâu xám đến màu
đen.
- Cách phòng trị: Không
nên trồng cây quá dày. Cây chớm bị bệnh phun thuốc có hoạt chất Benomyl,
Carbendazim, Thiophanate-methyl,… nếu phun chậm thì không có tác dụng.
4.2 Bệnh vỏ quả có nốt
- Triệu chứng: Đầu tiên xuất
hiện nốt màu vàng nhạt trên vỏ quả, dần biến thành màu vàng đậm rồi màu nâu lan
rộng từ 5-15mm. Khi khuẩn xâm nhập vào phía trong của vỏ nó chuyển sang màu nâu
đen.
- Cách phòng trị: Phun Cupric
Hydroxide Cu(OH)2 77% pha loãng 300 – 800 lần phun lên toàn bộ quả hoặc cục bộ
lô bị bệnh, mỗ tháng 1 lần, trong ba tháng liền.
4.3 Bệnh nấm hại
thân cây
- Triệu chứng: Bệnh hại chủ yếu
thân cây và cành cây, do hai loại nấm dịch mao khuẩn và hai bào khuẩn mao sắc.
Bệnh thường lây lan do tác động cơ giới lan truyền vào vết thương thân cây. Khi
đã nhiễm bệnh thì lá, cành bị chết khô và dần cây cũng bị chết.
- Cách phòng trị: Việc kiểm tra
thường xuyên vườn cây cần được nghiêm túc thực hiện để sớm phát hiện bệnh lý.
Khi thấy vết chảy nhựa trên thân cây thì dùng dao cạo hết phần vỏ bị thối sau
đó dùng hóa chất như Ridomil Gold 68WP, Ridomil Mz 72WP… hòa nước liều lượng 30
- 50 gam/ lít quét nhiều lần lên vết bệnh; có thể dùng các loại hóa chất này
tưới xung quanh gốc cây bị bệnh với liều lượng 30 - 50 gam/10 lít nước… Nếu có
điều kiện nên sử dụng biện pháp tiêm trực tiếp thuốc AgriFos 400 (liều lượng 20
ml thuốc + 20 ml nước/1 lần tiêm) vào thân cây bằng dụng cụ tiêm chuyên dụng.
Ngoài ra có thể dùng loại nấm Trichoderma (liều lượng: 1 kg trộn với 40 kg phân
chuồng) là loại nấm đối kháng với nấm Phytophthora (nấm gây bệnh xì mủ thối gốc
) rãi vào đất dưới tán cây.
4.4
Côn trùng: Khi cây ra hoa hoặc chồi non thường bị kiến
và một số loài côn trùng như bọ xít tấn công. Cần phun phòng định kỳ, không nên phun thuốc lúc cây ra hoa. Giai
đoạn cây ra trái non, côn trùng thường chích hút quả non làm quả bị những nốt
thâm gây rụng quả.
- Cách phòng trị: Nên đặt bẫy côn trùng có bán sẵn
trên thị trường, chỉ sử dụng các chất hóa học phun lên cây khi bệnh
dịch vượt ngoài tầm kiểm soát với quy mô lớn. Đối với kiến và
chuột, nên thường xuyên làm sạch cỏ quanh gốc cây; cắt bỏ những cành
cây thấp gần mặt đất.
Sử dụng 1 miếng nhựa hoặc kim loại rộng 12cm có 2 mặt nhẵn uốn
quanh gốc theo hình nón cụt để ngăn đường đi của chúng. Vào trước mùa
thu hoạch hạt, dùng miếng nhựa cứng, trơn, cao 60 cm ốp quanh gốc cây
cách mặt đất 50cm cũng có thể ngăn được chuột trèo lên cây.
Lưu ý: Nên sử dụng, phun định kỳ lên cây
bằng các chế phẩm sinh học thân thiện với môi trường để diệt bớt côn trùng có hại (không
nên dùng hóa chất diệt toàn bộ sẽ gây mất cân bằng sinh thái, tạo ra
dòng mới đề kháng với thuốc ). Việc này là vô cùng cần thiết để sản
phẩm xuất khẩu không bị vướng các hàng rào kỹ thuật tại các quốc
gia phát triển .
Giai đoạn 5: Thu
hoạch, phân loại, xử lý bảo quản sau thu hoạch
Mùa quả mắcca chín rụng là từ tháng 8 – 10. Thời
gian chín rụng kéo dài, tính từ thời điểm ra hoa đến khi quả chín là khoảng 215
ngày, lúc chín quả sẽ tự rụng. Bà con cần theo dõi ngày ra hoa để dự kiến thu
hoạch, tránh chuột tấn công hoặc bị thối hỏng.
5.1 Chuẩn bị trước thu hoạch
Trước khi cây cho thu hoạch khoảng 1 – 2 tuần, bà
con phải dọn dẹp vệ sinh vườn trồng, làm sạch cỏ dại, cỏ khô, rác, chướng ngại
vật. Ngoài ra, trước thu hoạch 1 tháng, không được bón phân và dùng thuốc diệt
cỏ
5.2 Kỹ thuật thu hoạch mắcca
Cách 2 tuần thu hoạch 1 lần, không nên để lâu quả
dễ bị thối hoặc bị chuột, sóc tấn công. Có thể thu bằng tay hoặc máy. Để việc
thu hoạch tiết kiệm thời gian, bà con có thể dùng lưới nilon lớn phủ dưới gốc
cây, có phễu cho quả rụng xuống sau đó dùng máy hút quả thu gom lại.
Quả mắcca sau khi thu hoạch.
5.3 Cách phân loại hạt mắcca sau khi thu
hoạch
Sau khi thu hoạch, cần phân loại riêng các hạt
dùng làm giống, đem bảo quản và gieo càng sớm càng tốt, để lâu sẽ giảm tỉ lệ
nảy mầm.
Hạt dùng để xuất bán phải xử lý ngay do lúc này
hàm lượng nước đang cao tới 30 – 45%, không để quá 24 giờ sau khi thu hoạch về.
5.4 Xử lý bảo quản mắcca sau thu hoạch
Tiến hành tách vỏ quả, sấy khô hạt để giảm lượng
nước xuống còn 10%. Nếu không đủ nhân công để tách hết vỏ thì số quả còn lại
phải đem rải đều mỏng trên nền nhà, bật quạt làm mát và thoáng khí, tuyệt đối
không được đem phơi dưới ánh nắng mặt trời.
Cách bóc vỏ
quả mắc ca sau khi thu hoạch bằng tay: Bà con dùng búa gỗ có nệm cao su
mỏng ở đe búa ghì quả xuống rồi dùng chày gõ nhẹ để đập vỡ vỏ quả, lấy hạt bên
trong. Phần vỏ sau khi tách có thể đem ủ với men vi sinh để làm phân bón hữu cơ
cho cây trồng trong vụ tiếp theo.
Tuy nhiên bóc bằng tay dễ làm hạt bị sây sát,
giảm chất lượng. Do đó bà con nên sử dụng thiết bị, máy tách vỏ để tăng năng
suất, chất lượng, sản lượng, giảm chi phí thuê nhân công.
Sấy khô hạt mắc ca: Tiến hành sấy khô hạt ngay sau khi bóc,
nếu không sấy mà để trồng lên nhau thì nhiệt độ tăng nhanh, làm nhân biến mất.
Cách sấy khô như sau:
+ Làm khô tự nhiên: Rải đều hạt lên nền nhà hoặc
nền phòng có mái che, thoáng khí. Nếu diện tích nhỏ thì bà con có thể hàn các
giá đỡ thành nhiều tầng, rải đều hạt trên giá với độ dày từ 10 – 20cm, một tuần
đảo một lần. Kéo dài như vậy đến 6 tuần hạt sẽ khô, lượng nước giảm còn khoảng
10%.
+ Làm khô nhân tạo: Nếu quy mô rộng, bà con có
thể sử dụng các loại máy sấy khô để rút hàm lượng nước xuống thấp nhất (1,5%).
Nhiệt độ sấy như sau: 5 – 7 ngày duy trì 32 độ C; Từ 1 – 2 ngày tiếp theo tăng
từ 32 lên 38 độ C; Từ 1 - 2 ngày nữa tăng từ 38 lên 50 độ C, giữ nguyên đến khi hạt khô.
Quả
măcca sau khi được sấy khô.
Với các vùng trồng có quy mô rộng lớn, đầu tư
trang thiết bị hiện đại và khép kín thì có thể tiến hành thêm một số bước: bóc
vỏ hạt sau khi sấy khô, chia thành nhóm hạt nguyên và hạt vỡ, sau đó tiếp tục
phân cấp thành 8 loại kích cỡ khác nhau (đặt tên từ Style 0 đến Style 8).
Cây mắcca có giá trị kinh tế cao, hội tụ nhiều cơ
hội thuận lợi để mở ra một tương lai mới. Giống cây này đang được nhà nước quan
tâm phát triển hướng tới để trở thành cây nông nghiệp chính của Việt Nam. Anh Đỗ Trọng Học ở Như Xuân (Thanh Hóa),người đầu tiên
đưa cây mắc ca về vùng đồi Như Xuân cho biết , nếu trồng măcca đúng quy trình kỹ
thuật sẽ cho năng suất trên 3 tấn/ha, với giá
bán khoảng 95.000/kg.
Hải Yến